Цунамі, в сокращении. Краткое содержание.

Ён і яна, мужчына і жанчына, на самаробнай пірозе пакідаюць чалавечы кантынент. Яны шчаслівыя ў сваёй адзіноце, аддаўшы «пірогу прыхамаці хваль па прыхамаці сэрцаў закаханых». «Нейкі цынік» іх папярэджваў, што такое падарожжа не навіна для Зямлі і не вырашэнне праблем, што свет пад пагрозай, прапаноўваў узяць з сабой лічыльнік Гейгера (прыладу для вымярэння ўзроўню радыяцыі). «Забыты цынік. Як добра ім адным!.. Які спакой!»

У адкрытым акіяне ён і яна сустрэлі чалавека на плыце. «Ён за вады крынічнае глыток прыёмнік аддаваў». Напаіўшы сустрэчнага, падарожнікі нічога з яго рэчаў не ўзялі: «Ім не трэба дапамога забытых імі вырабаў зямлі».

Праз нейкі час (падліку месяцам і гадам яны не вялі), трапілі ў шторм («На грэбнях чорных хваль зіма раве, завея слепіць лодку-недарэку»). Грозная стыхія пасунулася далей, ды «ўскінуў век, ахрышчаны Дваццатым, на даляглядзе выбуховы грыб». Уцякаючы ад страшнага відовішча, ён і яна дагналі шторм. Пірогу насілі хвалі два дні і ўрэшце выкінулі на бязлюдны астравок. Ён стаў Рабінзонам, яна—Пятніцай.

...З мінулай явы ў гэтую ўзялі
Яны сякеру, простую апратку,
Зярнят чатыры жмені — для раллі.
Яшчэ з сабою захапілі памяць,
Што можа скласці зруб — пад бокам бор,
Агонь здабыць, азначыць плотам двор —
Аседлы кут, які даўно пара мець.

Да Рабінзона з'яўляецца дзіўная незнаёмка, якая хоча вярнуць «да спраў былых».

На астравок зноў налятае шторм. Ён пакідае пасля сябе на беразе, «як дзве пірогі, тушы дзвюх акул, прасвечаных... смяротнай дозай». Ён і яна пакідаюць абжыты астравок. Мужчына абяцае адшукаць месца, «дзе б ні хмары, ні цёмныя трывогі не змаглі парушыць мар былых». Аднак жанчыну ўжо

...Не цешыць болей існаванне
Бяздумнае на ўлонні хваль сівых.
А на душы —
цяжкое прадчуванне
Няўхільных змен.
Няшчасцяў.
Бед ліхіх.

Адбываецца сустрэча з Зямлёй — караблём.Злавіўшы «самотны крык яе вачэй нямых», з карабля кінулі ў лодку транзістар, які стаў паміж людзьмі трэцім лішнім. Урэшце, спрабуючы суцешыць яго, яна выкінула прыёмнік за карму.

Да скалістага астраўка пірогу прыгнаў «няўхільны рух жыцця»: яна чакае дзіця. «Калыску памяць вострая змайстрыла», але калысцы суджана было стаць труной, сын нарадзіўся мёртвым.

Той выбух, ад каторага ўцякалі
Бацькі, той смерці атамныя хвалі
Яго дагналі. Тут. На астраўку.

Зноў аддацца ўладзе акіянскіх хваль яго і яе прымусіла гора. Пірога трапіла ў зону землятрусу — цунамі. Хвалі выкінулі падарожнікаў на бераг, «разбілі лодку. Ветразі, як сеці дзіравыя, павесілі сушыць».

Калі мужчына прыйшоў у сябе, то жанчыны побач не ўбачыў. Ляжала забытае люстэрка, на пяску былі яе сляды, якія ішлі ад яго.

У частцы «Замест эпілога» аўтар паказвае спякотны летні дзень. Мужчына і жанчына сядзяць на ўзмежку поля, шуміць зялёнай хваляй жыта. Іх дзіця ганяецца за пушынкай, падобнай на жывога матылька. Аўтар гаворыць, што, можа, гэта не яны, а іх далёкія патомкі.

Хто б ні былі яны, а толькі зноў
Яны — жыцця людскога сувязныя,
Дзве долькі неразлучныя, якія
Вякам перадаюцца ад вякоў.

Мастацкія асаблівасці

Паэма «Цунамі» (1968) належыць да філасофскіх твораў.

Асноўная праблема, якую вырашае ў ёй А. Куляшоў, — чалавек і цывілізацыя. У філасофскіх творах досыць часта сустракаецца ўмоўнасць абставін, сітуацый, характараў, ставіцца своеасаблівы мастацкі эксперымент, каб сцвердзіць альбо, наадварот, абвергнуць нейкую выснову. Характэрнай для філасофскіх твораў з'яўляецца абагульненасць вобразаў.

Ён і яна, мужчына і жанчына, героі паэмы «Цунамі». Пра іх вядома толькі тое, што «яму — за трыццаць, ёй — за дваццаць», і што яны кахаюць адзін аднаго. На старажытнай пірозе гэтыя двое пакідаюць Зямлю, чалавечую цывілізацыю і аддаюцца ўладзе хваль.

На даляглядзе —
вечная дарога,
Бясконцых хваль расплаўленае шкло.
Яны і далеч. Іншага нічога
Няма, не можа быць і не было.

Паколькі сучасны свет дыктуе кожнаму асобнаму чалавеку свае законы, часта жорсткія і несправядлівыя, нясе ў сабе патэнцыяльную пагрозу жыццю, здароўю, матэрыяльным і культурным набыткам, героі хочуць быць незалежнымі ад яго, быць па-за часам.

Яны, свае пакінуўшы стагоддзе,
Па добрай волі і сумеснай згодзе,
Да часу першабытнага плылі.

Сітуацыя-эксперымент, у якую трапілі героі, павінна адказаць на пытанні: ці можа сучасны чалавек «згубіцца» на планеце Зямля, пазбавіцца ўсякага ўздзеяння на сябе цывілізацыі, адмовіцца ад яе набыткаў, ці дастаткова для шчасця «быць усюды разам». I на першае, і на другое пытанні падарожжа дало адмоўныя адказы. Спраўдзілася якраз тое, аб чым папярэджваў сучаснік, якога ён і яна назвалі цынікам, убачыўшы ў яго словах намер перашкодзіць іх падарожжу.

Хто ў людскім свеце жыў ад нараджэння,
Без страт няўхільных не пакіне свет...
Дум не заменіць вам пасцель з травы,
Якой вы ўсё жытло сваё заслалі, —

гаворыць цынік. Гаворыць ён таксама пра пагрозу радыеактыўнага апраменьвання, прапаноўваючы ўзяць з сабою лічыльнік Гейгера. Папярэджвае, «што неспакой не лечыць адзінота, што адзіноту лечыць неспакой», і што «дасягнутае шчасце — палон».

Век 20-ы дагнаў вандроўнікаў атамным выбухам, смерцю, якую выпраменьваў на трыццаць міль вакол «вызвалены атам». Сын мужчыны і жанчыны, іх будучыня, нарадзіўся мёртвым.

Яшчэ да нараджэння дзіцяці пачалі ўзнікаць непаразуменні паміж ім і ёю. «Шэсць дзён маўчала. На абрыдлым сене бед прадчуванне непакоіць сны», — характарызуе аўтар душэўны стан гераіні. Потым жанчына з радасцю падхапіла транзістар, што кінула Зямля з карабельнай палубы. Калі Цунамі вярнуў пірогу на мацярык, жанчына пакінула мужчыну без тлумачэнняў, без пісьма.

Узяўшы ў рукі люстэрка, мужчына пераканаўся ў справядлівасці яшчэ аднаго папярэджання цыніка: калі яны пакінулі час, то час не пакінуў іх. Ён не пазнаў свайго аблічча:

Глядзіць і, як па сонечных гадзінах,
Вядзе падлік нелічаным гадам:
Дням восені глыбокай — па маршчынах,
Па сівізне — зімы халодным дням.

Якім бачыць паэт вырашэнне праблемы свабоды і шчасця чалавека ў сучасным ,свеце? Адказ знаходзім у эпілозе:

Над сонечным мацерыком разліта Духмянасць ніў спякотным летнім днём. Ён і яна ў цяньку сядзяць, дзе жыта Шуміць зялёнай хваляй за гумном, Як за кармою карабля. Пясчынкай Адпачывае на руках ралля. Ганяецца дзіця іх за пушынкай Падобнай на жывога матыля...

Источник: Беларуская літаратура. Школьныя творы. Кароткі змест і аналіз / Т. К. Грамадчанка. - Мн.: Аверсэв